NIRAS viert dit jaar haar 40-jarig bestaan. Een verjaardag die gekenmerkt wordt door de eerste stap van België naar de diepe berging van zijn hoogactief en/of langlevend afval. In dit interview blikt Marc Demarche terug op deze essentiële stap voor NIRAS, een opmaat tot een breed maatschappelijk debat in 2023.
Op 22 november werd een koninklijk besluit gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. Het bekrachtigt de principebeslissing voor diepe berging van hoogactief en/of langlevend afval op Belgisch grondgebied en legt de basis om in een later stadium en binnen een duidelijk kader de uitvoeringsmodaliteiten vast te stellen. Deze zullen geleidelijk worden bepaald in het kader van een participatief, transparant en stapsgewijs besluitvormingsproces, dat zal leiden tot de keuze van een of meer bergingssites.
Marc, ten eerste, over wat voor soort afval hebben we het?
"Het koninklijk besluit heeft betrekking op twee afvalcategorieën: laag- of middelactief langlevend afval, dat wij afval van categorie B noemen, en hoogactief afval, oftewel afval van categorie C.
Laag- en middelactief langlevend afval (B-afval) is deels afkomstig van historische opwerkingsactiviteiten in België en deels van de exploitatie en ontmanteling van de kerncentrales.
Hoogactief afval (C-afval) omvat onder andere verglaasd afval van de opwerking van verbruikte splijtstof en de verbruikte splijtstof zelf indien die niet is opgewerkt. Dit afval genereert warmte."
Over welke hoeveelheden hebben we het?
"Voor berging van laag- en middelactief langlevend afval (B-afval) verwachten wij een totaal volume van ongeveer 9 100 m³. Dit is het volume van de afvalcolli, zonder rekening te houden met de extra verpakking. Voor berging van hoogactief afval (C-afval) voorzien wij een totaal volume van ongeveer 2 800 m³, zonder verpakking."
Hoe wordt dit afval vandaag beheerd?
"Het afval bevindt zich nu in Dessel, op de site uitgebaat door onze dochteronderneming Belgoprocess. Daar wordt het veilig opgeslagen in verschillende voor dit doel ontworpen gebouwen: hoe hoger de stralingsintensiteit, hoe dikker de betonnen muren van de opslaggebouwen.
Maar dit is een tussentijdse beheeroplossing. Hoogactief en/of langlevend afval moet honderdduizenden jaren afgezonderd worden van mens en milieu. Opslaggebouwen hebben echter een beperkte levensduur, waarna zij systematisch vervangen moeten worden. Zij garanderen geen veiligheid op lange termijn en vormen derhalve geen geldige optie als eindbestemming."
Begin 2023 komt er een maatschappelijk debat. Wat is het doel ervan?
"De principebeslissing voor diepe berging is de allereerste stap in een proces dat moet uitmonden in de keuze van een of meer sites waar een diepebergingsinstallatie gerealiseerd kan worden. Dat proces zal meerdere decennia in beslag nemen en een aantal beslissingen omvatten, waarvan de laatste de keuze van een of meer sites voor deze berging zal zijn.
In 2023 zal de Koning Boudewijnstichting een maatschappelijk debat organiseren met institutionele actoren, academici en deskundigen, maar ook met middenveldorganisaties en de bevolking, waarbij bijzondere aandacht zal worden besteed aan de jongere generatie. Dit debat zal bepalen op welke manier de principebeslissing voor diepe berging in de praktijk kan worden vertaald. Er zal met name een antwoord worden gezocht op de volgende vragen: Wat zijn de volgende beslissingen die moeten worden genomen? Wie bereidt deze beslissingen voor en hoe? Welke technische, financiële en maatschappelijke criteria maken het mogelijk terug te komen op een beslissing? Hoe zal de keuze van een of meer sites tot stand komen? Aan welke technische, maatschappelijke en veiligheidsvoorwaarden moet worden voldaan om een bergingsinstallatie te bouwen? Hoe kunnen we deze installatie controleren en het afval eventueel terugnemen? Bestaan er varianten voor diepe berging? Het zijn allemaal vragen die tijdens het maatschappelijk debat aan bod zullen komen.
Na afloop van het maatschappelijk debat moet NIRAS dus in staat zijn het tweede deel van de Nationale beleidsmaatregel, dat specifiek betrekking zal hebben op het besluitvormingsproces, aan de regering voor te stellen. Het zal ook dienen om de keuze voor diepe berging op Belgisch grondgebied indien nodig te bevestigen of te wijzigen."
Hoe zal dit debat verlopen?
"Via verschillende participatietools zal de Koning Boudewijnstichting een breed en divers panel van burgers, deskundigen, politici, academici, institutionele actoren en het grote publiek raadplegen, met speciale aandacht voor de jongere generaties. Er zal een eindverslag met aanbevelingen worden opgesteld. Deze aanbevelingen zullen NIRAS in staat stellen om het tweede deel van de Nationale beleidsmaatregel aan de regering voor te stellen.NIRAS zal als deskundige aan dit debat deelnemen. Onze rol zal erin bestaan te informeren en de kennis die wij in de afgelopen decennia vergaard hebben te delen."
Waarom en hoe bent u van plan de jongere generaties te betrekken?
"We hebben het over een project dat tientallen jaren zal duren. De beslissingen die genomen zullen worden, hebben gevolgen voor de veiligheid van de huidige generaties en van honderden toekomstige generaties.
Daarom is de deelname van jongeren van cruciaal belang, aangezien zij de actoren en besluitvormers van morgen zijn. Maar eerst moeten ze over dit thema geïnformeerd worden. Daar hebben we verschillende tools voor. Allereerst ons bezoekerscentrum Tabloo in Dessel met een interactieve tentoonstelling en lessenpakketten voor kinderen uit het basis- en secundair onderwijs. Tabloo richt zich ook op studenten van het hoger onderwijs en op alle volwassenen, zij vinden er de nodige informatie om hun denkproces te voeden.
Bovendien werkten we ter gelegenheid van onze veertigste verjaardag ook samen met het Belgian National Orchestra en de jonge Belgische kunstenares Eva L'Hoest. Deze samenwerking heeft geleid tot een unieke productie: Firebird. Deze productie vormt een verbinding tussen beeldende kunsten en klassieke muziek, rond het thema kernenergie en de uitdagingen voor het beheer van radioactief afval.Een eerste voorstelling vond plaats op 2 december. Op 13 en 14 januari worden nog drie voorstellingen gegeven voor jongeren en gezinnen. Voorafgaand aan de voorstellingen nemen jongeren deel aan workshops en is er een ruimte om te discussiëren over het beheer van radioactief afval."
Is NIRAS vertrouwd met dialoog en burgerparticipatie?
"Dit is een aanpak die wij in de loop van ons 40-jarig bestaan geleidelijk geleerd hebben. Wij zijn van een organisatie met een rationele aanpak en technische oplossingen geëvolueerd tot een organisatie met een participatieve maatschappelijke aanpak waarin deze technische oplossingen geïntegreerd zijn.
Het was geen gemakkelijke leerproces, maar ik kan met trots zeggen dat deze participatieve aanpak nu deel uitmaakt van ons DNA. Het is een integraal onderdeel van de identiteit van NIRAS, zoals het oppervlaktebergingsproject voor laag- of middelactief en kortlevend afval (afval van categorie A) heeft aangetoond.”
