Hoe zit het met het beleid voor het beheer en de berging van radioactief afval?

Elk jaar maakt NIRAS een inventaris op van het bestaande en het toekomstige radioactieve afval. Deze inventaris somt niet alleen de hoeveelheden en volumes afval op, maar ook hun gemiddelde radiologische kenmerken en hun chemische samenstelling. Het is een essentieel hulpmiddel om zowel de noden voor het dagelijkse afvalbeheer tijdig in te schatten als om onze onderzoeksactiviteiten in de juiste richting te sturen.

De stopzetting van een nucleaire activiteit genereert kosten. Die komen enerzijds van de ontmanteling van de installaties, anderzijds van het beheer van het radioactieve afval dat op de site achterblijft of dat bij die operaties voortgebracht wordt. Als de middelen niet voorhanden zijn om die kosten te financieren of als ze ontoereikend zijn, is er sprake van een ‘nucleair passief’. Er bestaan vandaag vijf historische nucleaire passiva in België.

De Europese richtlijn van 2011 stelt dat elk land zelf verantwoordelijk is voor het veilig beheer van al haar radioactieve afval. Dit afval moet geborgen worden in de lidstaat waar het geproduceerd is, tenzij landen samen zouden werken aan een gezamenlijke berging. De eindberging moet gebeuren zonder dat het de bedoeling is om het afval terug te nemen en zonder dat menselijk ingrijpen noodzakelijk is voor de veiligheid.

De Joint Convention is een internationaal verdrag, met het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) als bewaarder. Een negentigtal landen hebben dit verdrag ondertekend, waaronder België. Bedoeling is onder andere om wereldwijd een hoog veiligheidsniveau te bereiken en hand te haven door de nationale maatregelen en de internationale samenwerking rond het beheer van radioactief afval en verrijkte splijtstoffen te verbeteren.

Begin jaren negentig vertrok NIRAS nog van een zuiver technische en wetenschappelijke benadering om een geschikte bergingssite te vinden voor het laag- en middelactieve kortlevende afval. Maar geen enkele gemeente wou het afval aanvaarden en we gooiden het roer om. Na een uniek participatieproces met inspraak van de lokale bevolking besliste de federale regering in 2006 dat het afval geborgen zou worden in Dessel.

Met haar koninklijk besluit van 2022, legde de federale regering een eerste belangrijke wettelijke basis voor de diepe berging van het hoogactieve en/of langlevende afval. Maar vooraleer een diepebergingsinstallatie gerealiseerd kan worden, zullen er nog heel wat stappen genomen moeten worden.

Om de kosten van een bergingsinstallatie voor radioactief afval te berekenen, moeten we op voorhand de aard en het volume kennen van het bestaande afval en het afval dat de komende decennia verwacht wordt. Op basis van de inventaris radioactief afval en het referentiescenario werken we het technische concept van de installatie uit. Zo verkrijgen we een basiskostprijs, waaraan we nog de onzekerheden toevoegen.

Het FANC (Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle) ontvangt regelmatig vergunningsaanvragen, bijvoorbeeld voor de oprichting van een nieuwe nucleaire installatie. Het vraagt dan ons advies over de aspecten die behoren tot onze bevoegdheid. De bedoeling is om zo toekomstige afvalstromen vandaag al te identificeren en na te gaan of we het verwachte radioactieve afval veilig kunnen beheren.