Hoe en waar wordt het radioactieve afval tijdelijk opgeslagen?

De gebouwen waar het nucleair afval opgeslagen wordt zijn gemaakt van beton, een materiaal dat straling tegenhoudt. Hoe hoger de stralingsintensiteit van het afval, hoe dikker de betonnen muren van de opslaggebouwen zijn. De meeste opslaggebouwen zijn ook uitgerust met een controle- en monitoringsysteem dat een alarm activeert in geval van een teveel aan ioniserende straling in het gebouw. Die straling kan nooit in de omgeving terechtkomen. De luchtdruk in deze gebouwen is namelijk lager dan buiten, dat betekent dat er lucht naar binnen gezogen wordt. De straling kan dus niet uit de gebouwen ontsnappen.

Opslag laagactief afval

Er zijn vier gebouwen voor de opslag van laagactief afval, waarin zo’n 50.000 afvalvaten veilig opgeslagen worden achter betonnen muren van minstens 25 centimeter dik. De hoofdzakelijk 400-litervaten met het geconditioneerde afval komen van de verwerkingsinstallatie bij Belgoprocess of rechtstreeks van Electrabel (dat zelf een deel van zijn radioactief afval verwerkt). Voor de opslag worden van elk afvalvat eerst nog beelden genomen. Deze dienen om de fysieke toestand ervan tijdens latere controles te kunnen vergelijken met de oorspronkelijke toestand.

 In de meeste opslaggebouwen besturen de operatoren de rolbruggen vanuit een afgeschermde controlekamer om de afvalvaten in het opslaggebouw te stapelen. De rolbrug berekent nauwkeurig waar elk vat moet komen. Via een raster met coördinaten wordt er stap voor stap een piramide gebouwd van vijf vaten hoog (kan verschillen voor bepaalde opslaggebouwen). Zo’n stapel in piramidevorm is heel stabiel: vanaf de tweede laag rust ieder vat op drie andere vaten. Tijdens het stapelen houden meerdere camera’s alle handelingen in het oog. De positie van de vaten is geprogrammeerd in een computersysteem, zo weten we altijd waar elk vat zich exact bevindt.

Er zijn vier gebouwen voor de opslag van laagactief afval, waarin zo’n 50.000 afvalvaten veilig opgeslagen worden achter betonnen muren van minstens 25 centimeter dik.

Opslag middelactief afval

Er zijn drie gebouwen voor de opslag van middelactief afval, waarin zo’n 20.000 afvalvaten veilig opgeslagen worden achter dikke muren van gewapend beton (van 80 centimeter tot 1,7 meter). Ook hier worden er foto’s genomen van elk afvalvat voor latere controles.

Hoe het lossen van de vaten met het geconditioneerde afval gebeurt, kan verschillen per opslaggebouw. Bijvoorbeeld zo: de operator haalt elk vat uit de transport verpakking en plaatst het dan via een rolbrug achter een muur. Eens de transportverpakking (nadat hij nagemeten is op potentiële besmetting) uit de ontvangstzone verwijderd is, plaatst de operator de vaten één voor één terug op een draaitafel in de ontvangsthal waar hij/zij de straling aan de zijkant van de vaten meet. Zijn de resultaten van de metingen in orde, dan plaatst de operator de vaten op een transportwagen en brengt ze verder in het gebouw waar hij/zij ze via een rolbrug wegzet. Elke handeling gebeurt op afstand vanuit de controlekamer.

Opslag hoogactief afval

Er is één gebouw waar hoogactief afval opgeslagen wordt. Dankzij muren van gewapend beton van bijna 2 meter dik is het opslaggebouw zelfs bestand tegen de impact van een neerstortend vliegtuig. Het verglaasde hoogactief afval wordt bewaard in metalen kokers (390 canisters) waar een krachtig ventilatiesysteem er lucht langs blaast. Zo worden ze op een gecontroleerde manier afgekoeld. Dat is nodig omdat hoogactief afval nog tientallen jaren warmte afgeeft.

Transporten met hoogactief afval zijn heel zeldzaam, het laatste dateert van 2018. Bij aankomst in het opslaggebouw wordt de transportverpakking met de canisters geplaatst in een transferwagen die rijdt naar de omlaadcel. Daar wordt een besmettingsmeting uitgevoerd aan de binnenzijde, zonder dat de verpakking opengedaan wordt. Vervolgens gaat de transferwagen verder naar de ontlaadcel waar de verpakking geopend wordt door middel van een brugkraan. De canisters worden dan een voor een uitgetrokken en met behulp van een laadmachine gebracht naar de opslagcel (de kokers).

Dankzij muren van gewapend beton van bijna 2 meter dik is het opslaggebouw zelfs bestand tegen de impact van een neerstortend vliegtuig.

Opslaggebouw voor gelvaten

In 2013 werd tijdens een routinecontrole in een opslaggebouw voor laagactief afval een gelvormige uitloop vastgesteld op een aantal vaten. Na onderzoek bleek dat de gelvorming veroorzaakt werd door een fysicochemische reactie in het beton dat het afval inkapselt. Het ging dus niet om een radiologische reactie. De betrokken vaten werden destijds verwerkt in de kerncentrale van Doel.

NIRAS en Belgoprocess beslisten om de meest betrokken vaten onder te brengen in een apart opslaggebouw. Dat gebouw zal toelaten om de afvalvaten veilig op te slaan, te inspecteren en op te volgen in de tijd. De bouw van de nieuwe installatie startte begin 2021 en zal weldra in gebruik genomen worden. In het nieuwe gebouw, met wanden van 70 centimeter, zullen de vaten niet in de gebruikelijke piramidevorm gestapeld worden, maar verticaal en per vier in metalen frames. Zo kunnen camera’s de vaten vanuit verschillende hoeken fotograferen. Indien nodig zullen we een afvalvat ook eenvoudig apart kunnen inspecteren.

Receptie- en opslagcentrum

De volgende jaren wordt er op onze terreinen in Dessel een nieuw receptie- en opslagcentrum (ROC) gebouwd. Het gebouw zal dienen voor de tijdelijke opslag van onverwerkt laag- en middelactief afval en moet toelaten om dit afval eenvoudiger te controleren en te sorteren alvorens het verwerkt wordt. Daarbij gaat het vooral over ontmantelingsafval van buiten gebruik gestelde gebouwen op site BP1 (voormalige opwerkingsfabriek Eurochemic) en site BP2 (voormalige Waste-afdeling van het SCK CEN). Daarnaast kunnen ook meetinstallaties voor de uitvoering van radiologische karakterisering en niet-destructieve analyses in het gebouw ondergebracht worden.

Visuele inspecties

Alle informatie van de verschillende inspecties wordt geregistreerd om een volledige geschiedenis van de evolutie van de vaten te verkrijgen.

In 2003 zette NIRAS een inspectieprogramma op: VIP (Visual Inspectie Programma). Dat voorzag in een volledige inspectie van alle afvalvaten die op dat ogenblik in onze gebouwen opgeslagen waren en in het samenstellen van een register van waarnemingen over de fysieke integriteit ervan. Het VIP-programma omvatte ook de uitvoering van een visuele referentie-inspectie bij elke nieuwe productie van afvalvaten en van inspecties in het kader van de opvolging in de tijd van representatieve getuigevaten.

De inspecties worden op verschillende manieren uitgevoerd: met halfautomatische systemen, camera’s op een rolbrug, drones of soms ook vlak bij de afvalvaten. Voor specifieke problemen kunnen specifieke inspecties nodig zijn, zoals het openen van de vaten en ultrasone metingen. Alle informatie van de verschillende inspecties wordt geregistreerd om een volledige geschiedenis van de evolutie van de vaten te verkrijgen. Begin 2025 hadden wij ongeveer 80% van het totale opgeslagen aantal vaten met geconditioneerd afval geïnspecteerd. Wij hebben vandaag dus een uitstekende kennis van deze vaten die bij Belgoprocess opgeslagen zijn.

Inspectie hoogactief afval

De inspectie van hoogactief afval is een arbeidsintensief proces waarbij de vaten niet allemaal tegelijk gecontroleerd worden, maar periodiek via een selectie van getuigenvaten. De eerste visuele controle vindt plaats drie jaar nadat we de afvalvaten accepteerden en onderbrachten in ons opslaggebouw. Daarna worden de vaten om de tien jaar geïnspecteerd, tot ze geborgen worden. De periodiciteit van de controles is wettelijk vastgelegd. Bij geen enkele inspectie werden afwijkingen vastgesteld ten opzichte van de initiële acceptatiecriteria.

Een afvalvat uit zijn koker halen gebeurt met een semi-geautomatiseerd systeem, vanop afstand aangestuurd volgens een strikte procedure. Via onder meer een speciale laadhuls, brugkranen en een lift brengen de operatoren het vat volledig afgeschermd naar een inspectieruimte. Daar controleren ze de temperatuur van het afvalvat, de stralingsintensiteit en de uitwendige toestand van de container. Dat doen ze vanachter een loodglasvenster van 1,2 meter dik en met handmanipulatoren. Om het vat na de visuele inspectie weer in de koker te plaatsen wordt dezelfde procedure gevolgd, maar in de omgekeerde volgorde. Al die handelingen verlopen erg traag om de veiligheid te garanderen.