Hoe ontstaat radioactief afval en welke soorten bestaan er?

Oorsprong radioactief afval

Het grootste deel van het radioactieve afval ontstaat bij activiteiten die te maken hebben met kernenergie. Zo produceert een kerncentrale elke dag radioactief afval. Ook het wetenschappelijk onderzoek naar nucleaire toepassingen zorgt voor radioactief afval. Net als de ontmanteling van nucleaire installaties die niet meer in gebruik zijn.

Het grootste deel van het radioactieve afval ontstaat bij activiteiten die te maken hebben met kernenergie. © ENGIE Electrabel

Een kleiner deel van het radioactieve afval ontstaat bij het gebruik van radioactieve stoffen in ziekenhuizen en in de industrie. In ziekenhuizen worden radioactieve stoffen vooral gebruikt om ziektes op te sporen en te behandelen. De industrie maakt gebruik van nucleaire toepassingen om bijvoorbeeld heel nauwkeurig de lasnaden van een pijpleiding op fouten te controleren.

Een fractie van het radioactieve afval bestaat uit zogenaamde weesbronnen. Dat zijn radioactieve bronnen die ontdekt worden in een recyclagepark of bij gewone afvalverwerkingsbedrijven, bijvoorbeeld verouderde rookdetectors, meetinstrumenten of bliksemafleiders. Een ander klein deel van het radioactieve afval komt van ophaalcampagnes bij scholen en apotheken, dat zijn vaak relatief ongevaarlijke stoffen.

Soorten radioactief afval

Er zijn verschillende soorten radioactief afval. Bij welke soort het afval ingedeeld wordt, hangt af van de fase van het beheer. Zo zijn voor het beheer op korte termijn (verwerking en tijdelijke opslag) de hoeveelheid straling en de aard van de straling belangrijk. Voor het beheer op lange termijn (eindberging) is dat vooral de duur van de straling.

Verbruikte splijtstoffen worden (nog) niet beschouwd als radioactief afval en vallen onder de verantwoordelijkheid van Synatom, een dochteronderneming van Electrabel. NIRAS houdt rekening met de mogelijkheid dat de verbruikte splijtstoffen allemaal het statuut van radioactief afval kunnen krijgen en dus allemaal geborgen zullen moeten worden.

Beheer op korte termijn

Voor het beheer op korte termijn (verwerking en tijdelijke opslag) wordt het radioactieve afval in drie soorten ingedeeld:

• Laagactief afval

• Middelactief afval

• Hoogactief afval

Het laagactieve afval vertegenwoordigt meer dan 80% van het totale volume radioactief afval, maar slechts 0,5% van de totale activiteitsgraad. Het hoogactieve afval vertegenwoordigt daarentegen maar ongeveer 5% van het totale volume radioactief afval, maar wel 97,5% van de totale activiteitsgraad.

Laagactief afval

Dit afval bestaat onder andere uit filters, buizen, gereedschap, metalen onderdelen, betonnen brokstukken, beschermingsmateriaal etc. Operatoren die laagactief afval verwerken, beschermen zich met een geplastificeerde overall, handschoenen en indien nodig een filtermasker.

Middelactief afval

Dit afval ontstaat onder andere bij nucleair onderzoek, bij de productie van splijtstoffen en bij ontmantelingsactiviteiten. Operatoren die middelactief afval verwerken doen dat vanop afstand, veilig afgeschermd achter betonnen muren en loodglasvensters.

Hoogactief afval

Dit afval bestaat vooral uit de splijtingsproducten die overblijven na de opwerking van kernbrandstof; een ander deel is afkomstig van nucleair onderzoek. Voor de verwerking en de opslag van hoogactief afval gelden dezelfde voorzorgsmaatregelen als bij middelactief afval. Het enige verschil is de dikkere afscherming.

Voor het beheer op korte termijn wordt het radioactieve afval in drie soorten ingedeeld: laag-, middel- of hoogactief.

Beheer op lange termijn

Voor het beheer op lange termijn (eindberging) wordt het radioactieve afval in drie soorten ingedeeld:

• Laag- en middelactief kortlevend afval (A-afval)

• Laag- en middelactief langlevend afval (B-afval)

• Hoogactief kort- of langlevend afval (C-afval)

Bij deze indeling is in de eerste plaats de duur van de straling doorslaggevend, dat wil zeggen: de halveringstijd van de radioactieve stoffen in het afval. Verder is ook het activiteitsniveau belangrijk. Beide factoren bepalen welke eindberging het afval moet krijgen.

Laag- en middelactief kortlevend afval

Dit afval heeft na enkele honderden jaren het grootste deel van zijn radioactiviteit verloren. Het ontstaat in kerncentrales, in ziekenhuizen, in de industrie, bij nucleair onderzoek en bij ontmantelingsactiviteiten. De eindberging van dit afval zal gebeuren boven de grond in een oppervlaktebergingsinstallatie in Dessel. Dit soort afval wordt ook ‘categorie A-afval’ genoemd.

Laag- en middelactief langlevend afval

Dit afval blijft honderdduizenden jaren radioactief. Het komt grotendeels uit ontmantelingsprojecten en ontstaat ook bij nucleair onderzoek, bij de productie van medische isotopen en bij de opwerking van verbruikte splijtstoffen. De eindberging van dit afval zal gebeuren in een installatie diep onder de grond in een geschikte geologische laag. Dit soort afval wordt ook ‘categorie B-afval’ genoemd.

Hoogactief kort- of langlevend afval

Dit afval is grotendeels langlevend en kan tot een miljoen jaar radioactief blijven. Het geeft warmte af en omvat voornamelijk de verbruikte splijtstoffen die gebruikt werden in de kerncentrales. De eindberging van dit afval zal gebeuren in een installatie diep onder de grond in een geschikte geologische laag. Dit soort afval wordt ook ‘categorie C-afval’ genoemd.

Bovenstaande indeling houdt geen rekening met het radioactieve radiumhoudende afval (aanwezig bij Umicore in Olen).