Hoe verloopt een ontmantelingsproject?
Voor de ontmanteling van de belangrijkste installaties is een vergunning nodig die uitgereikt wordt door het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC), na een gunstig advies van NIRAS. We controleren en keuren ook het finaal ontmantelingsplan goed, dat de exploitanten van de installatie ons drie jaar voor de definitieve stopzetting ervan moeten voorleggen. Op basis van die elementen ramen we het volume radioactief afval dat voortgebracht zal worden en de kosten voor het beheer ervan. We gaan ook na of de exploitanten de nodige financiële middelen uitgetrokken hebben om die kosten te dekken.
Er zijn verschillende belangrijke stappen in grootschalige nucleaire ontmantelingsprojecten. Zodra deze stappen voltooid zijn, wordt de installatie geschrapt van de lijst met nucleaire installaties en ofwel gerehabiliteerd, ofwel afgebroken. De stappen zijn:
de installatie definitief stopzetten
de site beveiligen
de besmette installaties en uitrustingen inventariseren en karakteriseren
saneren en decontamineren
ontmantelen
de materialen recycleren/hergebruiken of het radioactieve afval verwerken, conditioneren en opslaan
de installatie declasseren
de installatie rehabiliteren of afbreken
Momenteel superviseren we twee ontmantelingsprojecten, waarvan we de uitvoering aan Belgoprocess hebben toevertrouwd. Op verzoek van de nucleaire exploitanten, of de overheid als de exploitant failliet is, kunnen we de ontmantelingsoperaties ook zelf uitvoeren. Dat is het geval op onze site in Fleurus, in Wallonië.
Er zijn verschillende stappen in nucleaire ontmantelingsprojecten. Zodra deze stappen voltooid zijn, wordt de installatie geschrapt van de lijst met nucleaire installaties.
Waaruit bestaat een ontmantelingsplan?
Het ontmantelingsplan is een document dat evolueert. Al bij de ingebruikname van de nucleaire installatie stelt de exploitant het initiële ontmantelingsplan op. Dat heeft vooral tot doel de ontmantelingsstrategie en de te gebruiken technieken te bepalen, als de bijhorende kosten te ramen. Tijdens de exploitatiefase wordt het plan om de vijf jaar herzien. Uiterlijk drie jaar voor de definitieve stopzetting van de installatie wordt het plan definitief en bevestigt het de ontmantelingsstrategie. Elk ontmantelingsplan moet ons ter controle en goedkeuring voorgelegd worden.
Definitieve stopzetting van de installatie
Voor de ontmanteling wordt de exploitatie van nucleaire installaties officieel en definitief stopgezet. In het geval van kerncentrales beslaat de fase van de definitieve stopzetting een periode van ongeveer vijf jaar, waarin de centrale klaargemaakt wordt voor ontmanteling. Het centrale element van deze fase is de verwijdering van alle verbruikte splijtstof uit de centrales.
Beveiliging van de site
De veiligheid en de beveiliging van de gebouwen en installaties worden gecontroleerd en zo nodig verbeterd. Doel is ervoor te zorgen dat alle veiligheidssystemen optimaal functioneren en het personeel in de best mogelijke veiligheidsomstandigheden kan werken.
Inventaris van de besmette installaties en uitrustingen
Al de besmette installaties en uitrustingen moeten geïnventariseerd en gekarakteriseerd worden (fysisch-chemisch en radiologisch).
Vervolgens moeten de besmette installaties en uitrustingen geïnventariseerd en gekarakteriseerd worden (fysisch-chemisch en radiologisch). Die karakterisering maakt het ook mogelijk om sanerings- en decontaminatiestrategieën te bepalen.
Sanering en decontaminatie
De sanering bestaat uit het verzamelen, sorteren en verwijderen van verplaatsbare of makkelijk te demonteren installaties en uitrustingen. Daarna volgt de decontaminatie: de radioactieve besmetting wordt verwijderd of verminderd met mechanische (schuren, polijsten ...), chemische of elektrochemische procedés. Dankzij de decontaminatie wordt gemiddeld minder dan 10% van de materialen die voortkomen uit de ontmantelingsoperaties uiteindelijk radioactief afval, dat wij ten laste nemen. Het gaat voornamelijk om beton en metalen.
De ontsmette installaties en uitrustingen kunnen dan worden ‘vrijgegeven’: ze worden gerecycleerd of hergebruikt, omdat ze niet langer een radiologisch risico vormen (‘onvoorwaardelijke vrijgave’), of afgevoerd naar speciale stortplaatsen (‘voorwaardelijke vrijgave’).
Hoe de sanerings- en decontaminatieoperaties uitgevoerd worden, hangt af van de stralingsdoses waaraan de operatoren blootstaan. Ze worden ofwel rechtstreeks op de installatie of uitrusting uitgevoerd met een lokale bescherming, ofwel vanop een afstand met telemanipulatoren en/of robots.
Hoe de sanerings- en decontaminatieoperaties uitgevoerd worden, hangt af van de stralingsdoses waaraan de operatoren blootstaan.
Ontmanteling
Tijdens de ontmanteling worden de vaste installaties en uitrustingen gedemonteerd en, indien nodig, met dezelfde procedés ontsmet. Grote stukken, meestal beton en staal, worden met een diamantkabel versneden.
Naarmate de stralingsdoses waaraan de operatoren blootstaan, worden de ontmantelingsoperaties ofwel rechtstreeks op de installatie of uitrusting uitgevoerd met een lokale bescherming, ofwel vanop een afstand met telemanipulatoren en/of robots. De ontmantelingstechnieken variëren naargelang de te behandelen installaties en uitrustingen (versnijding met een diamantkabel, lintzaag, cirkelzaag of plasmatoorts ...). Vaak is een combinatie van verschillende technieken nodig door de verscheidenheid aan situaties die zich voordoen bij de ontmanteling van een installatie.
De ontmantelingstechnieken variëren naargelang de te behandelen installaties en uitrustingen (versnijding met een diamantkabel, lintzaag, cirkelzaag of plasmatoorts ...).
Recycleren of verwerken, conditioneren en opslaan?
Voor radioactieve ontmantelingsmaterialen zijn er drie afvoermogelijkheden.
Materialen die niet gedecontamineerd kunnen worden, worden radioactief afval en naar onze industriële dochteronderneming Belgoprocess overgebracht. Ze worden er verwerkt, geconditioneerd en opgeslagen in afwachting van een eindberging.
De metalen die licht radioactief blijven na decontaminatie worden naar smelterijen in het buitenland gestuurd. Na het smelten worden ze er aangeboden als gerecycleerd materiaal voor industrieel gebruik.
Het beton dat licht radioactief blijft na decontaminatie wordt naar speciale stortplaatsen gebracht (‘voorwaardelijke vrijgave’). Als het radioactiviteitsniveau onder de wettelijke limieten ligt, kan het beton opnieuw gebruikt worden in de conventionele industrie, met name in de wegenbouw (‘onvoorwaardelijke vrijgave’).
Niet-radioactieve materialen worden afgevoerd naar conventionele stortplaatsen. Gemiddeld wordt minder dan 10% van het volume materialen uiteindelijk radioactief afval, dat wij ten laste nemen.
Gemiddeld wordt minder dan 10% van het volume materialen uiteindelijk radioactief afval, dat wij ten laste nemen.
Finale declassering
Na afloop van de ontmantelingsoperaties wordt de installatie uit de lijst met nucleaire installaties geschrapt. Ze is dus niet langer onderworpen aan specifieke reglementaire controles door het FANC.
Rehabiliteren of afbreken?
Sommige installaties komen soms beschadigd uit de ontmantelingsoperaties en kunnen dan afgebroken worden.
Om de kosten te drukken en een duurzaam beheer mogelijk te maken, stellen de exploitanten alles in het werk om hun gedeclasseerde nucleaire installaties zoveel mogelijk te rehabiliteren. De opwaardering van deze sites past zo in de levenscyclus van een installatie: ontwerp, bouw, exploitatie, stopzetting, ontmanteling en renovatie. Sommige installaties, zoals de gecontroleerde zone van gebouw 14 op onze site in Fleurus, komen soms beschadigd uit de ontmantelingsoperaties en kunnen dan afgebroken worden.
Waaruit bestaat een ontmantelingsplan?
Sinds 1991 moeten de belangrijkste Belgische nucleaire installaties beschikken over een ontmantelingsplan dat een administratief en een technisch luik bevat. Dat plan wordt al bij de ingebruikname van de installatie opgesteld en wordt tijdens de exploitatie ervan up-to-date gehouden. Het administratief deel omvat onder meer de uitwerking van de ontmantelingsstrategie en het verkrijgen van de vergunningen. Het technisch deel omvat de methodes die gebruikt worden voor de ontmanteling en het beheer van de radioactieve stoffen op de site.
Wat is de hoogste prioriteit bij de ontmanteling?
In een nucleair ontmantelingsproject moet rekening gehouden worden met de traditionele risico's die aan elk afbraakproject verbonden zijn, maar daarbovenop ook aan risico's rond nucleaire veiligheid en ioniserende straling. Daarom zijn er voor elke fase verplichte nucleaire veiligheidsstudies die gevalideerd worden door het FANC. De absolute prioriteit blijft de veiligheid van de operatoren en de bescherming van de omwonenden en het milieu.
Wat is de ontmantelingsstrategie van NIRAS?
In de bouwplaatsen die we superviseren of exploiteren, hanteren we een duurzame aanpak. We geven de voorkeur aan oplossingen en technieken waarmee we zoveel mogelijk materialen kunnen recycleren of hergebruiken tegen de laagst mogelijke kosten. Zo beperken we het volume radioactief afval. Gemiddeld blijft minder dan 10% van het volume ontmantelingsafval radioactief.
Het vijfde rapport over de nucleaire passiva staat online
Beleid
Begin 2024 publiceerde NIRAS haar vijfde inventaris van de nucleaire passiva (INP), een uitstekend instrument om de kosten te ramen van de declassering van nucleaire installaties en het beheer van het daarbijhorende radioactieve afval.
Lees meerLaatst aangepast 22/04/2025