Waarom is er voor het beheer van radioactief afval ethisch onderzoek nodig?

35.000 generaties

Hoogactief en/of langlevend afval moet gedurende honderdduizenden jaren geïsoleerd worden van mens en milieu. Het gevaarlijkste afval zelfs tot een miljoen jaar, een periode die veel generaties overstijgt. Om je een idee te geven: een miljoen jaar komt ongeveer overeen met 35.000 generaties. De uitwerking van een beheeroplossing voor dit afval, in dit geval diepe berging, roept ethische vragen op over de intra- en intergenerationele billijkheid (rechtvaardigheid), het welzijn en de autonomie die aan de huidige en toekomstige generaties overgelaten wordt.

Ethisch onderzoek roept meerdere vragen op, waaronder deze: zijn de risico's van de beheeroplossing eerlijk en rechtvaardig verdeeld in de samenleving? Bijvoorbeeld tussen de lokale gemeenschappen die de bergingsinstallatie op hun grondgebied aanvaarden en de rest van de samenleving. Het gaat dan om intragenerationele billijkheid. Of legt deze oplossing een last op de toekomstige generaties? Beperkt het hun autonomie? Bij deze vragen gaat het veeleer om intergenerationele billijkheid.

Ethische matrices

Om deze ethische studies tot een goed einde te brengen, maken we gebruik van matrices. Dit zijn tweedimensionale tabellen waarin de partijen die belang hebben bij de bergingsoplossing aan de ene kant, en de ethische principes aan de andere kant gecombineerd worden. De ethische principes die meestal bestudeerd worden, zijn autonomie, billijkheid en welzijn. Ethische matrices zijn in de eerste plaats een beschrijvende tool: ze beschrijven het effect van een bergingsoplossing op de verschillende belanghebbende partijen. Ze kunnen niet gebruikt worden om waarde- of tijdsconflicten op te lossen. Daarvoor zijn andere hulpmiddelen of regels nodig.

Twee bergingsopties

We bestudeerden met name de ethische impact van twee opties voor de berging van hoogactief en/of langlevend afval: diepe berging zonder mogelijkheid om het afval terug te nemen en diepe berging waarbij het afval gedurende een bepaalde periode teruggenomen kan worden. Voor deze studie hielden we rekening met de ethische principes van welzijn, geïnformeerde toestemming en respect voor billijkheid als eerste dimensie van de matrix. De tweede dimensie van de matrix, potentieel getroffen belanghebbenden, omvatte de lokale gemeenschappen, de samenleving in het algemeen, buitenlandse actoren, toekomstige generaties, het milieu, werknemers op de site, afvalproducenten, beleidsmakers en deskundigen.

Getemporiseerde ethische matrices

Deze belanghebbenden kunnen echter vrij uiteenlopende groepen vormen, in het bijzonder toekomstige generaties die alle andere categorieën in een andere temporaliteit kunnen samenbrengen. Om een relevante matrixanalyse uit te voeren, is het belangrijk om bijvoorbeeld een onderscheid te maken tussen ‘nabije’ toekomstige generaties en ‘verre’ toekomstige generaties. Het langetermijnbeheer van hoogactief en/of langlevend afval zal namelijk een ander effect hebben op onze kleinkinderen dan op zij die over tienduizenden jaren zullen leven. Het is in de ‘nabije’ periode, van vandaag tot de volgende 300 tot 500 jaar, dat dit afval en verbruikte brandstof van kerncentrales de meeste warmte en straling zullen uitzenden. Je kan je voorstellen dat de ‘nabije’ toekomstige generaties die op dat moment leven, nog altijd zullen weten waar het kernafval is geborgen en de nodige vaardigheden zullen hebben om het te beheren. Ze zullen daarover misschien zelfs nog beslissingen moeten nemen. De ‘verre’ toekomstige generaties daarentegen, die na de volgende 500 jaar zullen leven, zullen waarschijnlijk de herinnering aan dit afval verliezen en niet meer de nodige kennis bezitten om het te beheren. Bij het bestuderen van de ethische impact van de bergingsopties moet daarom een onderscheid gemaakt worden tussen ‘nabije’ en ‘verre’ toekomstige generaties.

Om onze matrix te verfijnen, hebben we dus een derde dimensie geïntroduceerd: de tijd. De ethische impact van de twee bovengenoemde bergingsopties werd bestudeerd voor de verschillende categorieën belanghebbenden, niet alleen nu maar ook in de toekomst. In de praktijk wordt een dergelijke matrix gebruikt door de relevante tijdsintervallen te identificeren die mogelijk zullen leiden tot verschillen in termen van ethische impact op de belanghebbenden. Getemporiseerde ethische matrices kunnen toegepast worden om intergenerationele conflicten tussen actoren van de huidige en toekomstige generaties, maar ook tussen de toekomstige generaties, en intergenerationele conflicten tussen deze laatsten naar voren te brengen.

Wat zijn de conclusies?

Onze ethische studies geven aan dat de mogelijkheid om hoogactief en/of langlevend afval terug te nemen een geruststellend effect heeft, vergeleken met een eventuele beoordelingsfout van de huidige samenleving, die diepe berging als definitieve oplossing ziet. Vanuit dit oogpunt vertoont terugneembaarheid een positief aspect in termen van psychologisch welzijn. Daartegenover staan de negatieve effecten in termen van veiligheid en welzijn van de bevolking. Er is namelijk meer toezicht nodig op de bergingsinstallatie (met hinder en ongemakken tot gevolg) en het vertraagt de overgang naar passieve veiligheid.

Het bepalen van de modaliteiten en het tijdsbestek waarbinnen hoogactief en/of langlevend afval teruggenomen kan worden, is een uitdaging die niet alleen vanuit wetenschappelijk of technisch oogpunt benaderd mag worden, maar ook ethische reflectie vereist. Daarom is het van belang om een onderscheid te maken tussen de belangen van de nabije toekomstige generaties en die van de verre toekomstige generaties.

Ethisch onderzoek naar gedeelde berging

In de conclusies van het maatschappelijke debat over het beheer van hoogactief en/of langlevend afval, dat in 2023 van start ging, wordt met name gewezen op de noodzaak om een ethisch kader voor het besluitvormingsproces te ontwikkelen en op de mogelijkheid van gedeelde multinationale berging van dit afval. De komende twee jaar zullen onze experts onderzoeken onder welke voorwaarden een gedeelde multinationale bergingsinstallatie als een ethisch aanvaardbare oplossing beschouwd kan worden. Er bestaat namelijk een risico dat economisch kwetsbare of politiek gevoelige gastlanden radioactief afval op hun grondgebied zullen aanvaarden om er financieel beter van te worden en, omgekeerd, dat sommige landen geneigd zullen zijn in deze optie een middel te zien om hun maatschappelijke verantwoordelijkheid te ontlopen.